Ann Michaels: Fugitive Pieces - Ένα βιβλίο, Μια ταινία
Ανν Μάικλς: Κομμάτια Φυγής. Εκδόσεις Κέδρος 1998
Υπάρχουν κάποια βιβλία που σε κερδίζουν από την πρώτη σελίδα. Σ’ αυτά συγκαταλέγεται το πρώτο μυθιστόρημα της Καναδής ποιήτριας Ann Michaels: Fugitive Pieces, που στα ελληνικά έχει κυκλοφορήσει με τον τίτλο Κομμάτια Φυγής από τις εκδόσεις Κέδρος.
Η μετάφραση του τίτλου είναι λίγο ατυχής μια και μας κατευθύνει στην αίσθηση της φυγής, ενώ η Μάικλς στοχεύει στην αίσθηση του εφήμερου. Το «Fugitive» εδώ δεν αναφέρεται στη φυγή, αλλά στο φευγαλέο, το εφήμερο, άρα και η μετάφραση θα ήταν πιο σωστή ως Φευγαλέα Θραύσματα. Πέρα από αυτό, δεν έχω γνώμη για τη μετάφραση αφού, δυστυχώς, ομολογώ πως δεν την έχω διαβάσει.
Η Μάικλς είναι άλλη μια χαρισματική ποιήτρια που περνά με μεγάλη άνεση στο μυθιστόρημα (άλλα παραδείγματα ο Michael Ondaatje και η Margaret Atwood) και αποδεικνύει ότι η πεζογραφία μπορεί να είναι τραγικά όμορφη όπως η καλύτερη ποίηση.
Όντως, ποιήτρια με πολλαπλά βραβεία, ξέρει πολύ καλά πόσο σημαντική είναι η στίξη αλλά και οι ανάπαυλες και οι παύσεις. Το βιβλίο μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες (μεταξύ άλλων γερμανικά, γαλλικά, ισπανικά, ιταλικά, σουηδικά, πορτογαλικά και ιαπωνικά) και γνώρισε διθυραμβικές κριτικές. Και αυτή τη φορά, όλη αυτή η προσοχή είναι δικαιολογημένη.
Το πανέμορφο αυτό μυθιστόρημα αφηγείται τις δύο ιστορίες δυο αντρών από διαφορετικές γενιές, που οι ζωές τους σημαδεύτηκαν από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ένα αγόρι, ο Ιάκωβος Μπιρ, σώζεται μέσα από τις λάσπες μιας Πολωνικής πόλης κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Από εκεί θα φτάσει στη Ζάκυνθο όπου τον πηγαίνει ο σωτήρας του, ο επιστήμονας κι ανθρωπιστής Άθος Ρούσσος.
Εκεί περνά τα υπόλοιπα χρόνια της Κατοχής όπου ο Άθος θα του αποκαλύψει τον κόσμο της ποίησης, της χαρτογραφίας, της βοτανολογίας και της τέχνης.
Με το τέλος του πολέμου, ο Άθος δέχεται την πρόταση να διδάξει στο Τμήμα Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο.
Ο Ιάκωβος μαθαίνει σιγά - σιγά την πόλη, αλλά κυρίως μαθαίνει πως δεν μπορεί να ξεφύγει από το παρελθόν. Δεν μπορεί να σταματήσει να σκέφτεται όλα όσα έχασε, σπίτι, οικογένεια, αθωότητα, ενώ τον καταδιώκει το ερώτημα για τη μοίρα της αδελφής του, Μπέλας.
Στο Τορόντο θα γνωρίσει και τη γυναίκα που θα παντρευτεί και θα αρχίσει τη σταδιοδρομία του στο χώρο της μετάφρασης και της ποίησης.
Κάπου εδώ αρχίζει το δεύτερο μέρος του βιβλίου. Ο Ιάκωβος, που είναι πλέον 60 χρονών και η νέα του γυναίκα, Μικαέλα, συναντιούνται με ένα νεαρό καθηγητή που ειδικεύεται στη βιογραφία, τον Μπεν.
Ο Μπεν έχει τους δικούς εφιάλτες από τον πόλεμο και νιώθει έντονο ενδιαφέρον για τον Ιάκωβο και τα γραπτά του. Η ζωή του αλλάζει όταν αποφασίζει να πάει στην Ελλάδα και να βρει τα αρχεία του Ιάκωβου Μπιρ μετά το θάνατό του.
Το βιβλίο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 2007 από τον Καναδό σκηνοθέτη Jeremy Podeswa σε μια εξαιρετική διασκευή. Κέρδισε βραβεία σε διάφορα φεστιβάλ, ενώ παρουσιάστηκε και στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
Θα κλείσουμε με τις λέξεις της ίδιας της Μάικλς:
«Το παρελθόν-σκιά σχηματίζεται από όσα δε συνέβησαν ποτέ. Αόρατο, λιώνει το παρόν όπως η βροχή τα διαβρωμένα πετρώματα. Βιογραφία της νοσταλγίας. Μας καθοδηγεί σαν μαγνητισμός, στροφορμή του πνεύματος. Έτσι μας διαλύει μια οσμή, μια λέξη, ένας τόπος, η φωτογραφία ενός σωρού από παπούτσια. Η αγάπη που κλείνει το στόμα της πριν να φωνάξει ένα όνομα.»